170 Ülkeden Fazla ‘Plastik Krizi’ni Duyuruşmak İçin Toplanıyor

Bugün Cenevre'de, 170'ten fazla ülkenin temsilcisi plastik kirliliğini sınırlamak amacıyla ilk küresel anlaşmaya varmak için toplanacak. Plastik üretimi, geçen yüzyılda patlamış ve hem mucizevi bir ürün haline gelmiş hem de çevre kirliliğinin başlıca nedenlerinden biri olmuştur.

Bilim insanları, okyanuslarda 200 trilyon plastik parçasının yüzdüğünü tahmin ediyor ve adım atılmazsa bu miktarın üç katına çıkabileceği belirtiliyor. 2022'de, farklı ülkeler atığı ve bazı plastik ürünlerindeki zararlı kimyasalları azaltmak için yasal olarak bağlayıcı bir küresel anlaşma geliştirmeye karar verdi. Ancak henüz bir anlaşmaya varılamamıştır.

Salı günü, ülkeler Cenevre'deki BM konferansında toplanacak. Peki, sonunda plastiği azaltmak için anlaşmaya varabilecekler mi?

İnsan toplulukları, yüzlerce yıl boyunca çevrede doğal olarak ortaya çıkan plastikleri kullandı. Kauçuk, boynuz veya şellak gibi malzemeler kullanılmıştır. Ancak 20. yüzyılda fosil yakıtların işlenmesiyle sentetik plastiklerin kullanımı patlamıştır. Bu malzemenin çok yönlü kullanımı, gücü ve ısıya dayanıklı özellikleri sayesinde, kanalizasyon borularından yaşam kurtaran tıbbi cihazlara ve giyime kadar binlerce yerde kullanılmaya başlamıştır.

Ulusal Oşinografi Merkezi'nden Dr. Alice Horton, plastiğin tam anlamıyla etkisi anlaşılmadan kısa sürede yaygınlaştığını söylüyor: "Dünyadaki yaşam süresiyle karşılaştırırsak, plastiklerin geçmişi çok yeni. Çocukken plastik kullanmamış insanlar hala yaşıyor. Bence bu da plastiği çok kaygı verici bir madde haline getiriyor."

Plastik üretimi seviyeleri, son 10 ila 20 yılda çok hızlı bir şekilde arttı. 1950'de iki milyon ton plastik üretilirken, 2022'de bu miktar 475 milyon tona ulaştı. Plastik yeniden kullanılabilir olsa da, maliyet ve geri dönüşüm altyapısının her yerde bulunmaması, çok azının yeniden kullanılmasını sağlamıyor.

Nature dergisinde yayımlanan bir analize göre, tüm plastiklerin %60'ı tek kullanımlık ve sadece %10'unun geri dönüştürüldüğü tahmin ediliyor. Dünya Doğayı Koruma Vakfı (WWF) küresel plastik politikaları direktörü Zaynab Sadan, deniz canlılarının plastiklerle karıştığını ve bu nedenle iç organları zarar gördüğünü ve sindirim sorunlarından ötürü ölüme yol açabileceğini belirtiyor.

Sadan ayrıca, deniz canlılarının terk edilmiş balık ağlarına ya da okyanusa kanalizasyon sistemlerinden gelen plastik paketlere dolanabileceğini de söylüyor. Çoğu plastik çevreye girdiğinde mikroplastik olarak bilinen küçük parçalara ayrılıyor. Denizlerin derinlerinden dağ başlarına, tüm coğrafyalarda ve test edilen tüm yaşam sistemlerinde mikroplastikler bulunuyor.

Ulusal Oşinografi Merkezi'nden Dr. Horton, tüm hayvanların zarar göreceği bir eşik olduğunu uyarıyor: "Plastik dokuları birikince enflamasyon, hücre hasarı ve hormonal değişiklikler görüyoruz. Bunlar bir organizmayı birden öldürebilecek şeyler değil ama büyük ihtimalle bu biriken, uzun vadeli etkiyle giderek daha zayıf ve hasta hale geliyorlar ve ölüyorlar."

Yeni bir uzman raporuna göre, plastikler insan sağlığına yönelik "ağır, büyüyen ve pek tanınmayan" bir tehlike teşkil ediyor. Lancet Countdown, "plastik krizi" ile bağlantılı hastalık ve ölümlerin yılda en az 1,5 trilyon dolar maliyet ortaya çıkarttığını tahmin ediyor.

Bu etkiler, plastik üretiminin neden olduğu çevre kirliliğinden, vücutlarımızdaki plastik kirliliğinden kaynaklanan artan kanser, solunum hastalıkları ve düşük riskine kadar değişebiliyor. Plastiklerde, bazıları zehirli ve kansere yol açan 16 binden fazla boya ve alev yavaşlatıcı kimyasal bulunuyor.

Plastiğin zararlarına dair artan kanıtlara karşın, Lancet'in raporuna göre çoğu üründe tam olarak ne olduğu konusunda şeffaflık eksik. Plastik kimyasallarının sadece dörtte birinin etkileri konusunda veri bulunuyor. Ancak test edilenlerin dörtte üçünün "çok zararlı" olduğu tespit edildi.

2022'de, sorunla başa çıkmak için iki yıl içinde bir anlaşmaya ihtiyaç duyulan konusunda uzlaşı sağlanmıştı. Ancak bu süre Aralık 2024'te doldu ve beş tur müzakereden sonra herhangi bir anlaşma imzalanamadı.

Salı günü, 170'ten fazla ülke bir araya gelip, bir uzlaşmaya varmaya çalışacak. Üzerinde uzlaşma sağlanmaya çalışılan ana meseleler şunlardır:

Ellen McArthur Vakfı'ndan plastik ve finans direktörü Rob Opsomer, tutarlı tasarım standartları olan ürünlerin geri dönüşümünün geliştirilebileceğini, maliyetlerin düşürebileceğini ve yeni plastiklerin talebinin azaltılabileceğini söylüyor. "Size bir örnek vermek gerekirse. İçecek şişeleri renklendirildiğinde, geri dönüşüm değeri şeffaf, renksiz şişelere kıyasla yarı yarıya oluyor" diyor.

Yaklaşık 100 ülke, üretim seviyelerini düşürme vaatlerinin de bulunduğu bir anlaşmadan yana. Fakat Rusya ve Suudi Arabistan gibi petrol üreticisi ülkeler buna şiddetle karşı çıkıyor ve görüşmelerin daha az üretmeye değil, daha çok geri dönüşüme odaklanması gerektiği görüşündeler.

Çeşitli ülkeler daha yeşil teknolojilere geçtikçe, küresel enerji ve nakliye sistemlerinde petrole olan talebin gelecek beş yıl içinde zirve yapması bekleniyor. Bu da plastiği petrol endüstrisinin büyümeye devam ettiği az sayıda sektörden biri haline getirebilir. Üretimi kısıtlama çabaları, petrol üreten ülkeler için kısa vadeli bir ekonomik kayıp anlamına gelebilir.

Fakat plastik kullananlar adına net, küresel kuralların olmaması maliyetli oluyor. Opsomer, "Bu temel bir risk. İşletmeler sonra markalarıyla sokakları kirletecek paketleme istemiyor" diyor. Ayrıca işletmelerin küresel ölçekte plastiğe getirilen yüzlerce yeni standardı yerine getirme çabalarının da maliyet yarattığını vurguluyor.