Kafkaslar’daki satranç tahtası yeniden kuruluyor: 43 kilometrelik Zengezur Koridoru’nun kaderi, Moskova’dan Pekin’e, Washington’dan Tahran’a kadar bütün büyük oyuncuları aynı masaya oturtuyor.
2020’nin 44 günlük İkinci Karabağ Savaşı’yla başlayan dönüşüm, bugün artık sadece toprak değil, tüm Avrasya’nın enerji-akım haritasını yeniden çizen bir sürece evrildi. Azerbaycan’ın işgal altındaki topraklarını geri alması, bölgede “dondurulmuş çatışma” dönemini kapatırken; kalıcı barışa giden yol, hâlâ üçüncü tarafların çıkar kıskacında ilerliyor. Nihai eksen ise Meghri’den geçecek 43 km’lik Zengezur Koridoru: Doğu-Batı’nın “Orta Koridor”u burada canlanıyor; ancak aynı anda Çin’in İpek Yolu’na, ABD’nin Rusya-Çin çemberine, İran’ın kuzey güvenlik kuşağına ve Rusya’nın “yumuşak karnı”na denk düşüyor.
ABD: KORİDORU KİRALAMAK
Washington’ın son hamlesi, eski ABD İsrail Büyükelçisi Tom Barrack’ın dilinden döküldü: “Zengezur 100 yıla kadar kiralansın, böylece hem garanti hem de denge sağlanır.” Bu öneri, Kuşak-Yol’un Avrupa ayağını kilitlemek ve Çin-Rusya hattını kesmek için Ankara-Bakü hattına yapılan doğrudan bir “eksen teklifi” olarak okunuyor. Pentagon’un raporlarında da koridorun, Rusya’nın Ukrayna’daki lojistik zincirini Güney Kafkasya’da baltalama potansiyeli vurgulanıyor.
Washington’ın son hamlesi, eski ABD İsrail Büyükelçisi Tom Barrack’ın dilinden döküldü: “Zengezur 100 yıla kadar kiralansın, böylece hem garanti hem de denge sağlanır.” Bu öneri, Kuşak-Yol’un Avrupa ayağını kilitlemek ve Çin-Rusya hattını kesmek için Ankara-Bakü hattına yapılan doğrudan bir “eksen teklifi” olarak okunuyor. Pentagon’un raporlarında da koridorun, Rusya’nın Ukrayna’daki lojistik zincirini Güney Kafkasya’da baltalama potansiyeli vurgulanıyor.
Rusya: KONTROL KAYBEDİYOR
Moskova için 2020 ateşkesi, “barışı garantileyen tek aktör” imajı yaratmıştı; ancak Ukrayna savaşı bu imajı çatlattı. Bakü-Grozni seferini yapan Azerbaycan uçağının düşürülmesi, ardından gelen tutuklamalar ve özür-dileme süreci, Rusya’nın bölgedeki klasik “denge kurucu” rolünü sarsan ilk kıvılcımlar oldu. Gürcistan üzerinden oluşturmaya çalıştığı alternatif hatlar da hem maliyet hem de güvenlik kaygısı nedeniyle yeterli görünmüyor. Kısacası Kremlin, Zengezur’u kaybetmekle kalmayıp, Güney Kafkasya’daki askeri üslerini de tartışmalı hale getirmek istemiyor.
Moskova için 2020 ateşkesi, “barışı garantileyen tek aktör” imajı yaratmıştı; ancak Ukrayna savaşı bu imajı çatlattı. Bakü-Grozni seferini yapan Azerbaycan uçağının düşürülmesi, ardından gelen tutuklamalar ve özür-dileme süreci, Rusya’nın bölgedeki klasik “denge kurucu” rolünü sarsan ilk kıvılcımlar oldu. Gürcistan üzerinden oluşturmaya çalıştığı alternatif hatlar da hem maliyet hem de güvenlik kaygısı nedeniyle yeterli görünmüyor. Kısacası Kremlin, Zengezur’u kaybetmekle kalmayıp, Güney Kafkasya’daki askeri üslerini de tartışmalı hale getirmek istemiyor.
İran: KUZEY KAPILARI
Tahran’ın hassasiyeti ise Meghri’nin kendisinden çok, koridorun İran sınırına “birkaç kilometre” mesafede kalması. 2023’te İran Karargâhı’nın karşı çıkışı, “kuzey kuşağımıza set çekilir” endişesiydi. Ancak Suriye’deki zayıflama ve İsrail’le gerilim, Tahran’ı daha pragmatik bir çizgiye çekiyor: Azerbaycan-Türkiye hattıyla enerji ticareti yapıp, aynı anda Rusya’ya mesafe koymak. Bu çift kutuplu denge, Meghri’deki bir sonraki anlaşma turunda İran’ın masada “yapıcı oyuncu” olarak kalmasını sağlayabilir.
Tahran’ın hassasiyeti ise Meghri’nin kendisinden çok, koridorun İran sınırına “birkaç kilometre” mesafede kalması. 2023’te İran Karargâhı’nın karşı çıkışı, “kuzey kuşağımıza set çekilir” endişesiydi. Ancak Suriye’deki zayıflama ve İsrail’le gerilim, Tahran’ı daha pragmatik bir çizgiye çekiyor: Azerbaycan-Türkiye hattıyla enerji ticareti yapıp, aynı anda Rusya’ya mesafe koymak. Bu çift kutuplu denge, Meghri’deki bir sonraki anlaşma turunda İran’ın masada “yapıcı oyuncu” olarak kalmasını sağlayabilir.
Çin: SABIR TAKTİĞİ
Pekin, Zengezur’da şimdilik sessiz. Kuşak-Yol haritasında koridor, Hazar’ı Akdeniz’e bağlayan en kısa halka. Çin’in stratejisi, taşın altına elini koymadan “yatırım + altyapı” paketiyle varlık göstermek: Kars-Tiflis-Bakü demiryolu hattını genişletmek, Hazar-Gürcistan terminal ihalesine ortak olmak ve Türkmen gazını Azerbaycan-Avrupa rotasına yönlendirmek. Ancak Washington’dan gelen “kiralama” teklifi, Çin’in sabır taktığını test eden ilk gerçek kırılma olabilir.
Pekin, Zengezur’da şimdilik sessiz. Kuşak-Yol haritasında koridor, Hazar’ı Akdeniz’e bağlayan en kısa halka. Çin’in stratejisi, taşın altına elini koymadan “yatırım + altyapı” paketiyle varlık göstermek: Kars-Tiflis-Bakü demiryolu hattını genişletmek, Hazar-Gürcistan terminal ihalesine ortak olmak ve Türkmen gazını Azerbaycan-Avrupa rotasına yönlendirmek. Ancak Washington’dan gelen “kiralama” teklifi, Çin’in sabır taktığını test eden ilk gerçek kırılma olabilir.
Ukrayna: ENERJİ KÖPRÜSÜ OLMA ARZUSU
Kiev, savaşın gölgesinde bile Kafkasya’ya uzanan bir “enerji köprüsü” planlıyor. Azerbaycan gazının Hazar Denizi’nden Ukrayna boru hattına aktarılması, hem Avrupa’ya alternatif bir hat hem de Batı desteğini pekiştiren bir koz. Ancak Rusya’nın bölgedeki etkisinin azalması, Ukrayna’nın bu köprüyü güvenli biçimde kurabilmesini de zorlaştırıyor.
Kiev, savaşın gölgesinde bile Kafkasya’ya uzanan bir “enerji köprüsü” planlıyor. Azerbaycan gazının Hazar Denizi’nden Ukrayna boru hattına aktarılması, hem Avrupa’ya alternatif bir hat hem de Batı desteğini pekiştiren bir koz. Ancak Rusya’nın bölgedeki etkisinin azalması, Ukrayna’nın bu köprüyü güvenli biçimde kurabilmesini de zorlaştırıyor.
ABU DABİ’DE SON PERDE
Tüm bu hesapların pratik adımı, şu anki en somut adres: Birleşik Arap Emirlikleri. Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ile Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, 25 Temmuz’da Abu Dabi’de bir araya gelerek “Meghri kontrolü + gümrük birliği” formülünü masaya yatırıyor. Türkiye ve Rusya gözlemci, ABD ve AB ise “arka planda danışman” konumunda.
Tüm bu hesapların pratik adımı, şu anki en somut adres: Birleşik Arap Emirlikleri. Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ile Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, 25 Temmuz’da Abu Dabi’de bir araya gelerek “Meghri kontrolü + gümrük birliği” formülünü masaya yatırıyor. Türkiye ve Rusya gözlemci, ABD ve AB ise “arka planda danışman” konumunda.
Kısacası Zengezur Koridoru, sadece 43 kilometrelik bir yol değil; Çin’in İpek Yolu’na, ABD’nin Rusya-Çin çemberine, İran’ın kuzey güvenliğine, Rusya’nın Güney Kafkasya’daki varlığına ve Ukrayna’nın enerji hayallerine dokunan yeni bir Avrasya satrancının merkez taşı. Önümüzdeki haftalar, hamle sırasının kimde olduğunu netleştirecek.
